Tiên Sơn điểm đến trong lòng du khách
https://thoinet.vn
Thị xã Hồng Lĩnh – “Mảnh đất địa linh nhân kiệt”, là nơi có bề dày về truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng, được xác định là trung tâm kinh tế, văn hóa, xã hội phía bắc tỉnh Hà Tĩnh. Nơi đây nổi danh là một vùng đất sơn thủy hữu tình; với thế núi, hình sông “bao quát càn khôn” và thấm đẫm nhiều vỉa tầng văn hóa. Khi đến Hồng Lĩnh không thể không nhắc tới một quần thể di tích với nhiều nét khá đặc biệt, đó là quần thể di tích Lịch sử văn hóa Tiên Sơn, tại phường Trung Lương, thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh.
Toàn cảnh từ ngoài vào di tích Tiên Sơn
Từ phía nam cầu Bến Thuỷ, đi vào khoảng hơn 10 km theo đường Quốc lộ 1A, qua Đê La Giang khoảng 50m, du khách rẽ vào đường Tiên Sơn khoảng 500m là đến quần thể di tích văn hóa Tiên Sơn. Theo sử liệu Di tích Tiên Sơn được xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XI, đây là quần thể di tích độc đáo, bao gồm: Đền Tiên, Chùa Tiên, Đền Thánh Mẫu, Đền Bà Chúa Kho và Đền thờ Lục vị Thánh Tổ truyền nghề,…Toàn bộ được toạ lạc trên diện tích khoảng 2,5ha của ngọn núi Tiên, với hình Ngưu ngọa (con trâu nằm), nơi chứa đựng trong mình nhiều trầm tích văn hoá. Thiên nhiên đã tạo cho Tiên Sơn được bao bọc bởi phía Đông là dãy núi Hồng Lĩnh, phía Bắc có đê La Giang, nơi tiếp giáp của sông Lam, sông La, phía Tây có dòng Minh giang huyền thoại. Trong mạch nguồn văn hoá truyền thống Hà Tĩnh, các nhà nghiên cứu văn hoá dân gian đã cho rằng: “Khó có di tích nào như di tích Tiên Sơn, nơi hội tụ đủ các yếu tố văn hoá tín ngưỡng dân gian sâu đậm trong đời sống văn hoá tinh thần của người dân, của du khách gần xa, để rồi mỗi lần về Hà Tĩnh du khách đều nhớ ghé Tiên Sơn”.
Đền Tiên – Nơi gắn liền với huyền tích các già Tiên đánh cờ
Ngọn Tiên Sơn gắn với truyền thuyết ông Đùng là người đã đắp lên núi Hồng Lĩnh với 99 ngọn trong đó ngọn cuối cùng bị đứt gánh, một đầu rơi xuống thành núi Ngọc (Ngọc Sơn – phường Đức Thuận), một đầu thành núi Tiên bây giờ. Tương truyền nơi đây xưa kia vốn là chốn thanh bình, tĩnh lặng, những lúc trăng thanh gió mát các già Tiên giáng trần để cùng thưởng trà, đánh cờ và đàm đạo. Tương truyền, trong một lần đang đánh cờ, vô tình người đời nhìn thấy, biết lộ nên các Tiên ông vội bay về trời, để lại bàn cờ đá và không còn quay lại nữa. Có lẽ nhờ truyền thuyết trên mà nhân dân ở đây đã dựng nên Đền Tiên trên đỉnh Núi Tiên để thờ phụng.
Tượng Đức phật A Di Đà trên Núi Tiên
Lễ hội Chùa Tiên Sơn
Ngoài Đền Tiên thì phải kể đến chùa Tiên Sơn, đây là ngôi chùa cổ có niên đại cùng các hạng mục tại di tích Tiên Sơn; xưa kia chùa được xây dựng khá bề thế và có đông đảo Phật tử thường xuyên hương khói, lễ bái. Chếch về bên hữu của Di tích du khách sẽ bắt gặp Đền thờ Bà Chúa Kho. Theo sử liệu đây là nơi tưởng niệm người phụ nữ đã khéo tổ chức sản xuất, tích trữ lương thực, trông nom kho lương thực quốc gia trong thời kỳ trước và sau Chiến thắng Như Nguyệt (1076).
Lễ hội mở kho tại Đền Bà Chúa Kho tổ chức hàng năm
Trong sử sách, Bà Chúa Kho là người có nhan sắc tuyệt trần, có công chiêu dân dựng lập làng xóm vùng Đàng Ngoài, giúp nhân dân khai khẩn đất đai nông nghiệp vùng Hoan Châu Nghệ an Thời Lý – Trần. Sau này bà trở thành một vị Hoàng hậu, giúp nhà Vua trong việc kinh bang Đất nước, giữ gìn kho lương. Bà bị giặc giết trong lúc phát lương cứu đỡ dân làng vào ngày 12 tháng Giêng năm Đinh Tỵ (1077). Cảm kích đối với tấm lòng bao dung của bà, nhà vua đã có chiếu phong cho bà là Phúc Thần, nhân dân Minh Lương của nước Đại Việt nhớ ơn và lập đền thờ ở vị trí kho lương sau chùa trước kia. Đây là ngôi Đền thờ Bà Chúa Kho duy nhất của dãy đất Miền Trung nguyên mẫu sau Cổ Mễ, Bắc Ninh. Đền Bà Chúa kho ở Tiên Sơn “Rú Tiên” nhìn về hướng Bắc, phía trước là cánh đồng lúa uốn khúc theo triền núi bên ngã ba Sông Lam, sông La và dòng Minh Giang uốn lượn quanh làng, quanh năm dòng nước trong xanh. Hàng năm, vào ngày giỗ Bà, nhân dân địa phương đều tổ chức rất trang trọng với sự tham dự của hàng ngàn du khách trong và ngoài địa phương.
3 gian nhà gỗ cổ kính
Động Sơn Trang
Nằm cạnh Cổng Tam quan là Giếng Tiên, được ví như là mắt rồng liên quan đến huyền tích các già tiên đánh cờ vẫn còn đó, nước quanh năm vẫn trong xanh như đang hiện hữu Già Tiên tóc bạc dội nước về đêm.
Giếng Tiên cổ
Điện chính của cụm di tích Tiên Sơn là đền thờ Tam toà Thánh Mẫu, có kiến trúc bằng gỗ với những nét chạm khắc tinh xảo, đậm nét cuối thế kỷ XVIII, bài trí theo thứ bậc các cung thờ Tam Tứ phủ, là tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Tại đây, hàng năm thường tổ chức chầu văn, hầu đồng, với sự tham gia của các giá hầu của các nghệ nhân, thanh đồng, đạo quan từ trong và ngoài tỉnh tham dự …Cũng là nơi đã nhiều lần tổ chức thành công Liên hoan nghi lễ chầu văn khu vực với sự tham gia của nhiều đoàn thuộc các tỉnh thành trên toàn quốc và Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam, tạo cơ hội để các nghệ nhân gặp gỡ, giao lưu, học tập trao đổi kinh nghiệm, tăng cường tình đoàn kết giữa các địa phương, vùng miền. Với những đóng góp đó, năm 2015, Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam quyết định bảo trợ các hoạt động tại di tích và chọn di tích Tiên Sơn là Trung tâm bảo tồn nghi lễ chầu văn của người Việt – Một loại hình Di sản văn hoá phi vật thể của dân tộc Việt Nam đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.
Đền thờ Lục vị Thánh tổ truyền nghề
Di tích Tiên Sơn còn gắn với một thiên truyền thuyết ông Khổng Lồ – ông Đùng, vì có công gây dựng làng rèn Trung Lương nên dân làng đã dựng đền, đúc tượng thờ tại Rú Tiên. Trong bài văn tế còn ghi “Cửu khố hắc đồng, bán nang vị mãn” (chín kho đồng đen chưa đầy nửa đãy) và câu đối: “ Y bát hà niên lưu thạch tích/ Oanh thư chung cố thuyết đồng nang” (nghĩa là: áo, bát nhà sư còn in trên đá/Lời truyền xưa còn nhắc chuyện đãy đồng”). Ngoài thờ ông Tổ nghề rèn, nơi đây còn thờ Tổ nghề dệt, Tổ nghề may, Tổ nghề mộc, Tổ nghề đan lát và Tổ nghề kim loại. Hàng năm, cứ mỗi độ xuân về vào ngày 07 tháng Giêng âm lịch tại di tích Tiên Sơn đều tổ chức lễ tế Tổ nghề với sự tham gia đông đảo của người dân, chính quyền địa phương, du khách gần xa.
Lễ Tế Thánh tổ truyền nghề
Có thể khảng định Tiên Sơn là một trong những Di tích mang đậm đặc trưng tín ngưỡng thờ đa thần của dân tộc. Nơi đây còn lưu giữ được khá nhiều cổ vật có giá trị; một trong những cổ vật phải kể đến đó là nếp nhà Hạ điện 3 gian, 2 chái bằng gỗ mít được chạm trổ hoa văn Rồng, Phượng tinh xảo, theo nét khắc chạm có thể khẳng định ngôi nhà được xây dựng vào khoảng cuối thời Hậu Lê; 4 con Linh vật gồm Voi đá, Ngựa đá có niên đại hàng trăm năm được các nghệ nhân tạo tác hết sức công phu.
Cung thờ Tam tòa Thánh mẫu tại Thượng điện
Nghi lễ diễn xướng chầu văn người Việt
Với bề dày lịch sử đó, năm 2012. Di tích Lịch sử văn hóa Tiên Sơn đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh xếp hạng Di tích cấp tỉnh theo Quyết định số 176. Năm 2015, Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam và UNESCO thế giới cấp bằng bảo trợ là địa danh có giá trị lịch sử, văn hóa và giáo dục truyền thống, tổ chức liên hoan diễn xướng hầu đồng chầu văn người Việt tại đây, chọn di tích Tiên Sơn là điểm bảo tồn diễn xướng nghi lễ chầu văn người Việt. Để phát huy các giá trị văn hóa của di tích những năm gần đây cấp ủy, chính quyền địa phương đã làm tốt công tác quản lý Nhà nước, công tác xã hội hóa huy động nguồn lực từ các cá nhân, các nhà hảo tâm để tiếp tục tu bổ, tôn tạo các hạng mục bị xuống cấp nhằm đáp ứng với nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, phát huy và tôn vinh các lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, tạo sức lan tỏa, níu chân du khách khi tìm về “ Tiên Sơn” công trình kiến trúc độc đáo, điểm đến dưới chân Núi Hồng huyền thoại./.
Bách Khoa – Minh Hùng